ÖZET
Bu çalışmada özellikle 1960’lı yıllardan sonra pop ve rock müzik türünde kadınlara dair kadınların ve erkeklerin ağzından söylenen şarkılarda verilen mesajlar ve bu şarkılardaki kadınların rolleri tarihsel bağlamdan kopmamaya çalışılarak incelenecektir.
1960’ta İstanbul radyosu diskjokeylerinden Fecri Ebcioğlu’nun Bob Azzam’ın şarkısının melodisi üzerine “Bak Bir Varmış Bir Yokmuş”un sözlerini yazmasıyla başlayan “aranjman” modası (Meriç, 2006: s. 206) Fikret Şeneş, Ülkü Aker gibi kadın söz yazarlarının şarkılarını da ön plana çıkarmıştır. Kadın ağzından şarkıların müzik piyasasında yer edinmeye başladığı 1960 sonları çalışmanın başlangıç noktası olacaktır.
Kadınların ağzından söylenen şarkıların daha çok duygusal ilişkilerde “bağımsızlığı” vurguladığı dönemlere karşıt olarak erkeklerin özel alandan dışarıya çıkıştan, kadınların bahsettiği özgürlükten ve feminizmden neler anladığı dönemin şarkı sözlerinde incelenecektir.
Çalışma 2000’li yıllarda daha çok alternatif müziğe odaklanacak, “proje” albümlerle başlayan “kadın şarkıları” furyası sonrasında feministler tarafından yazılmış, daha çok eylemlerde kullanılan eylemliliği ve birliği vurgulayan politik şarkıların incelenmesiyle son bulacaktır.
- HÜR DOĞDUM, HÜR YAŞARIM
Fikret Şeneş ve Ülkü Aker isimleri dönemin güçlü kadın isimlerinden Ajda Pekkan’la çalışmaları dolayısıyla oldukça önemlidir. Pekkan’ın 1975 tarihli plağına bakacak olursak biri Şeneş’in, diğeri Aker’in olmak üzere iki şarkı göze çarpar: Sana Ne Kime Ne ve Sana Neler Edeceğim.
“Hiç rahat yok mu bana, şu yalancı dünyada/Kimin ne hakkı var ki, karışır hayatıma/Hesap soramaz bana, kim çıkarsa karşıma/Kimin ne hakkı var ki, karışır hayatıma/Hür doğdum hür yaşarım/Kime ne kime ne/Köle miyim sana ben/Sana ne sana ne/Zararım kendime/Kime ne kime ne/Sen bak kendi derdine/Sana ne sana ne/Bu kalp benim değil mi, severim severim/Canım nasıl isterse, gezer eğlenirim/Her günüm mutlu benim, kim ne derse desin/Canım nasıl isterse, gezer eğlenirim”
“Kolla kendini sıra bana geldi/Kadının fendi erkekleri yendi/Bak zaman değişti sabırlar tükendi/Yalvarmak çok eskidendi/Seveceğim gezeceğim/Görürsün sana neler edeceğim/Bir yerine bin cezayla/Hakkından geleceğim senin”
1972 yılında Hümeyra’nın seslendirdiği “Adım Kadın” şarkısı bu “hür” kadın şarkıları arasında isyanı ve umutsuzluğu bir arada barındırmasıyla ayrı bir yerde durmaktadır:
https://youtu.be/jJugO2VlrHA
“Bana kimse sormaz/Atarlarken düğümü/Ben bir dilsizim/Silkemem ki yükümü/Gözlerimde ürkeklik/Kimse bilmez küsümü/Çünkü adım kadın/Dinletemem sözümü/Bana herkes sahip/Benim hiç hakkım yoktur/Ben akıldan yoksun/Ama vazifem çoktur/Adem’in yediği elma/Hep benden sorulur/Çünkü adım kadın/Kadınım hükmüm yoktur”
2000’li yıllarda önce Zuhal Olcay ve sonrasında Emel Müftüoğlu’nun tekrar seslendirdiği bu şarkıda dikkat çeken noktalardan biri hala sözlerin geçerliliği koruması ve böylesine bir şarkının sözlerinin bile bir erkek tarafından, Bora Ayanoğlu tarafından yazılmasıdır.
Sözlerinin kadın ağzından söylenmesi dışında kadının duruşu dolayısıyla da oldukça farklı bir mecra açan Aker ve Şeneş’in şarkıları o “hassas, narin, evine bağlı” kadın imajının oldukça dışında bir mesaj vermektedir. Ama elbette ki Hümeyra’nın şarkısında seslendirdiği gibi gerçek hayatta her şey güllük gülistanlık değildir. Sezen Aksu’nun “Ben Dul Bir Kadınım” şarkısı sadece yazıldığı dönemin değil, günümüz Türkiyesi’nin de bir aynası niteliğindedir:
https://youtu.be/VVLru1_nRts
Ben dul bir kadınım/Öyle her istediğimle beraber olamam/Ben dul bir kadınım/Canımın istediğince gezip tozamam/Bir kız arkadaşımla bir yere gitsem/Bir erkeğe kazara gülerek selam versem/Ya da biraz fazla giyinip süslensem/Dedikodu olur, çünkü dul bir kadınım/Ben dul bir kadınım/Bir gün yeniden birisini beğenirsem/Beraber olursak/Birkaç kez yanyana görülürsem/Dedikodu çarkları o an hızla çalışır/”Bakalım alır mı seni” söylentisi dolaşır/Erkeğin ailesi adamakıllı telaşlanır/Ortalık bir karışır, çünkü dul bir kadınım/Ben dul bir kadınım/Bin türlü baskıyı omuzlarımda taşırım/Haklı ya da haksızmışım, önemi yok/Bir kere boşanmışım/Benim de duygularım varmış/Bunlardan kime ne/Seçme şansım yok boyun eğdim kadere/Bana ben değil kurallar sahip çıkar/Saygınlığım bağlıdır daima bir erkeğe/Benim de duygularım varmış/Bunlardan kime ne/Seçme şansım yok boyun eğdim kadere/Bana ben değil kurallar sahip çıkar/Saygınlığım bağlıdır daima bir erkeğe
Kadın şarkı sözü yazarlarından “kadın ağzından” şarkılar bahsinde Aysel Gürel de oldukça önemli bir isimdir. Nükhet Duru’nun 1978 yılında söylediği “Bir Kadın” şarkısı erkeğinin arkasında duran, destekçi kadın rolüne uygun bir örnektir:
https://youtu.be/lMpfHx_Kv6Q
Tutuşur alev alev kıvılcım parlayınca/Kadın kaplan kesilir, coşar aldatılınca/Ve kadın gibidir okşanınca/Sıcak, yumuşak o her zaman/Anlayışlı, sağlam, güvenilir/Seven, bekleyen, senin olan/Anlayamazsan senin değildir/Ya eski solmuş, ya pembe bir ten/İstersen verir hep yüreğinden/Çok yakınında bakmak istersen/Senin ya kızın, ya eşin, annen
(Devam edecek…)
– – –
Resim: “Klarsein Yanında Oturan Kadın” / Johannes Vermeer (1670)
Bölüm 2: “Erkekler ve Zamanı Kızları”
Bölüm 3: 90’lı Yıllarda Ortaya Çıkan Rock “Prensesleri”
Bölüm 4: Bir “Proje” Olarak Kadın Şarkıları
Bölüm 5: Feminizm ve Eylem Şarkıları
